Wat is verstrooide tijd?
‘De tijd vliegt’, roepen we al snel als we in een gesprek een wijd openstaande deur willen intrappen. En er is niets zo schaars als tijd. Alle tijd die achter ons ligt, krijgen we niet meer terug. Tegelijkertijd lijken we hier veelal niet bewust mee om te gaan en onze tijd suboptimaal te besteden. Zo wordt er in z’n algemeenheid bezien per dag een hoop tijd besteed aan makkelijke, laagdrempelige prikkels die er vooral – haast onbewust – in voorzien om alle belangrijke, naderende activiteiten en gedachten te verdringen.
Koen Haegens noemt dit fenomeen verstrooide tijd in zijn gelijknamige boek ‘op zoek naar verstrooide tijd’. Deze verstrooide tijd houdt mensen aan het lijntje. Vooral als we moe of onzeker zijn of een andere reden hebben om te willen ontsnappen aan de last van het leven. Verstrooide tijd heeft ‘geen duidelijk begin of einde, geen hoogte- of dieptepunten. Geen betekenis, kortom. Het is tijd zonder pijl, dus zonder richting of vooruitgang’, aldus de auteur.
Deze verstrooide tijd is in onze levens ruim voorradig. Hij verleidt ons wanneer we moe of onzeker zijn of wanneer we willen ontsnappen aan de uitdaging van het leven. Of als we, in plaats van die innerlijke twijfels, door invloeden van buitenaf geen baas over onze eigen tijd (willen) zijn. Het is problematisch, maar zien het – als we ons er bewust van worden – tegelijkertijd met lede ogen aan.
Waarom hebben we er zoveel mee te maken?
Hoe kan het dat we tegenwoordig zoveel te maken hebben met verstrooide tijd? Onze spanningsboog lijkt steeds minder te worden en we zijn geneigd om onmiddellijke prikkels – voornamelijk gericht op korte termijn bevrediging – de voorkeur te geven ten faveure van dingen die ons op lange termijn meer opleveren. Denk maar aan het nuttigen van dat derde taartje op die verjaardag van je overbuurman, terwijl je eigenlijk al vol zit en je buikomtrek je vertelt dat het beter is om deze versnapering niet in vier happen naar binnen te schuiven. Of dat een avondje bankhangen het iedere keer weer wint van dat rondje hardlopen die je fit- en gezondheid op de lange termijn een boost geven.
Hardnekkige gevolgen van teveel verstrooide tijd
De gevolgen op individueel niveau van de aandachtsproblemen zijn in elk geval overduidelijk. Deze ontwikkeling tast, met een enigszins dramatisch woord, onze ‘tijdsoevereiniteit’ aan. Daarmee doelt Haegens op het vermogen het leven te leiden zoals we dat willen leiden. Daarmee lijken we geregeld toeschouwer van een schouwspel dat zich voltrekt in onze eigen levens. We vinden het moeilijk om onze goede intenties in dadendrang om te zetten en blijven daardoor passief de makkelijke, hapklare brokken naar binnen werken. Zoals publicist Johann Hari zo treffend over zichzelf zegt: ‘Ik houd van de mens die ik word als ik veel boeken lees’. Een waarheid als een koe. Velen met mij kunnen dit beamen, maar vaak blijft het bij intenties en blijft het boek uiteindelijk ongelezen op tafel liggen.
Afijn, we merken op dat het een hardnekkig fenomeen is. Het verstrooien van tijd is nog nooit zo gemakkelijk geweest met de telefoon die de hele dag op je bureau, naast je op de bank of in je broekzak zit te trillen, rinkelen of geruisloos meldingen communiceert. Dat maakt dat je geheel automatisch iedere vijf minuten naar je broekzak grijpt om te checken of er nog iets is gebeurd.
Onze concentratie lijkt ook steeds minder te worden – hoewel we nog steeds uren lang naar bewegend beeld op een beeldscherm kunnen kijken. Het principe van tijd verstrooien is niet alleen van deze tijd, hoewel het door de inbreng van radio, televisie, computer, smartphone wel steeds prominenter wordt. Het is nog nooit zo gemakkelijk geweest om met deze apparaten je tijd te besteden. Iedere keer weer het vaste riedeltje op je telefoon: het checken van het nieuws (bij voorkeur het RD), de mail, sociale media, opnieuw het nieuws, wederom checken of er in de tussentijd nog nieuwe mails binnengekomen zijn, ga zo maar door. Voor je het weet is er weer een half uur (of meer) voorbij. Zonder hoogte- of dieptepunt. Eindeloos vlak, zonder kop of staart.
Opportunity costs
Daarnaast heb je te maken met het fenomeen opportunity costs: door de tijd die je verdoet met oeverloos op je Instagram-scrollen, besteed je geen aandacht aan dingen die daadwerkelijk tellen. Met het eindeloos volgen van het bewegende beeld betaal je voor de tijd die je voor een goed gesprek met je partner, ouders, kind, vriend of collega had kunnen hebben. Of dat rondje dat je had kunnen hardlopen. Of dat boek dat je had kunnen lezen. Kortom: we betalen onze aandacht met de levens die we hadden kunnen lijden.
Hoe nu verder in het dagelijks leven
Uiteraard, per mens verschilt het hoeveel tijd er verstrooid wordt. De ene kan zo praktisch de gehele avond ‘doden’; een ander heeft zichzelf trucs aangeleerd om dit te minimaliseren. Denk bijvoorbeeld aan de telefoon in de kluis of op een andere kamer; in ieder geval buiten het gezichtsveld. Of door bij elke zitplek in de kamer een boek neer te leggen, zodat je daar gemakkelijk naar kunt grijpen.
Probeer het eens: minder verstrooide tijd, meer effectiviteit. Op korte termijn voelt het wat unheimisch, maar op de lange termijn zul je er de vruchten van plukken. Denk je eens in wat je met al die kennis kunt doen als je wél al die boeken hebt verslonden in plaats van in diezelfde tijd gedachteloos alleen maar kattenfilmpjes hebt gekeken.
Moet dan ieder moment maximaal besteed te worden? Nee, het kan juist ook goed zijn om eens een avondje met de benen op de bank te zitten of een deel van de avond je tijd te verstrooien. Maar het gaat om de verhouding. Wordt dit – na een lange werkdag – het vaste stramien, dan is het goed om je eens goed achter de oren te krabben.
Tenslotte, tegenover verstrooide tijd zet Haegens toegewijde tijd. Dit is juist tijd waarin je besluit: ik wil dit doen. Het maakt in die zin niet veel uit of het tijd is die productief is besteed, maar dat er een actieve beslissing aan ten grondslag ligt. Dit kan dus nog steeds een avondje The Wealth of Nations van Adam Smith lezen, maar kan ook gewoon een avondje – bewust – luieren zijn. Zolang je zelf maar in de lead bent als het gaat om je tijdbesteding. Doe er je voordeel mee. Welke plek deze informatie krijgt in jouw dagelijkse doen en laten? De tijd zal het leren.