Doe eens het volgende testje. Neem je eigen bestaan onder de loep en tel de belangrijke, ingrijpende gebeurtenissen, de technologische veranderingen en baanbrekende uitvindingen die sinds je geboorte in je (leef)wereld hebben plaatsgevonden. Hoeveel ervan waren voorzien? Kijk naar je persoonlijke leven, naar je beroepskeuze, hoe je je partner hebt leren kennen, de keren dat je bedrogen bent uitgekomen, de momenten waarop je opeens een flinke financiële mee- of tegenvaller kreeg te verwerken. Hoe vaak deden deze dingen zich volgens plan voor?
Grote, onverwachte gebeurtenissen nemen vaak een onverwachte wending en zijn daarmee (alles)bepalend voor de verdere koers van je leven. Op basis daarvan kun je stellen dat het leven het cumulatieve effect van een handvol ingrijpende gebeurtenissen is. Daarmee hebben we direct de essentie van de de boodschap van het boek ‘De Zwarte Zwaan’ van Nassim Taleb te pakken. Deze man heeft een unieke kijk op zaken als het gaat om toeval, (on)zekerheden, toevallige variatie en inductieproblemen. In Misleid door toeval deed ik al een boekje open over deze geniale statisticus. In dit artikel borduur ik daar graag op voort door je mee te nemen in de wereld van de Zwarte Zwanen.
Als het over Zwarte Zwanen gaat, steekt Taleb zijn nek uit door, tegen veel van onze denkgewoonten in, te beweren dat onze wereld wordt gedomineerd door het extreme, het onbekende en het zeer onwaarschijnlijke (of tenminste, onwaarschijnlijkheid volgens onze huidige kennis), en dat we elkaar ondertussen loze praat verkopen door ons te fixeren op wat bekend is en vaak wel of niet gebeurt. Binnen de logica van de Zwarte Zwaan is wat je niet weet veel relevanter dan wat je wel weet. Veel Zwarte Zwanen worden immers veroorzaakt en versterkt doordat ze niet worden verwacht.
Wat zijn dan kenmerken van een Zwarte Zwaan? Dat zijn er drie, namelijk: ze hebben een grote mate van onvoorspelbaarheid, hebben grote gevolgen en zijn alleen achteraf verklaarbaar. Het huidige coronavirus, dat de gehele wereld en praktisch al haar sociale en economische activiteiten platlegt, is dat nou een gevalletje ‘Zwarte Zwaan’? De vraag stellen, is hem beantwoorden.
Om het fenomeen Zwarte Zwanen verder te verduidelijken, komt Taleb met een persoonlijk voorbeeld op de proppen waarin hij memoreert over de tijd dat hij als belegger op de financiële markten actief was. Hij schetst de kracht van een Zwarte Zwaan: “In de afgelopen vijftig jaar zijn de tien meest extreme dagen in de financiële markten goed geweest voor de helft van de winsten. Tien dagen in vijftig jaar!”
Verder stelt Taleb dat afwezigheid van bewijs niet hetzelfde is als bewijs van afwezigheid. Het zien van een kolonne witte zwanen bevestigt immers niet dat zwarte zwanen niet bestaan. De vondst van een kwaadaardige tumor bewijst dat je kanker hebt, maar als er geen tumor gevonden wordt, betekent dat nog niet dat je met zekerheid kunt beweren dat je kankervrij bent.
Taleb legt ook kraakhelder uit waarom we (potentiële) Zwarte Zwanen niet kunnen voorspellen of überhaupt kunnen zien totdat ze gebeuren – waarin de recente overstromingen in Limburg exemplarisch zijn. Áls we deze Zwarte Zwanen zouden kunnen voorspellen, zouden ze immers ook geen Zwarte Zwanen zijn. We zien ze per definitie niet aan komen vliegen, dus is het volkomen zinloos om ze te voorspellen. Daarbij merkt Taleb op dat we ons grote zorgen kunnen maken over reeds voorbij gevlogen Zwarte Zwanen, maar niet over Zwarte Zwanen-gebeurtenissen die kunnen gebeuren, maar zich (nog) niet hebben voorgedaan.
Het is ook niet gemakkelijk. Een Zwarte Zwaan gaan we immers nooit kunnen voorspellen – anders is het ook geen Zwarte Zwaan. Wat is gebeurd, nemen we serieus. Wat gebeurd zou kunnen zijn, negeren we. Zo beperken we ons bij het maken van beslissingen tot de boeken die we wel gelezen hebben en hebben we geen oog voor wat we allemaal nog niet gelezen hebben. Dit is hoe we als mensen in elkaar zitten.
Afijn, hoe kan een persoon of organisatie zich wapenen tegen Zwarte Zwaangebeurtenissen – gebeurtenissen die we per definitie niet zien aankomen? Zoals je al uit de voorgaande passages kon concluderen, zijn het maken van voorspellingen in die hoedanigheid een zinloze exercitie. In plaats van te werken aan ‘betere’ voorspellingen kunnen we ons beter richten op het relativeren van voorspellingen, kritisch denken en het bouwen aan robuustheid (daarover gaat Taleb’s volgende boek ‘Antifragile’). Daarnaast moeten we klaarstaan om razendsnel te handelen mochten zich positieve of negatieve Zwarte Zwanen voordoen. Een perfect voorbeeld hiervan is de inmiddels roemruchte Sywert van der Linden die zich razendsnel naar een paar lucratieve mondkapjesdeals wurmde nadat corona haar intrede had gedaan.
Daarin kun je een simpele vuistregel van Taleb volgen als het gaat om het maken van beslissingen: wees zeer agressief wanneer je de kans voelt op een positieve Zwarte Zwaan te stuiten en zeer conservatief wanneer je vreest voor een negatieve Zwarte Zwaan. En bovenal: steek je tijd, geld en aandacht in voorbereid-zijn, niet in voorspellingen.