Onlangs heb ik ‘Misleid door toeval’ van Nassim Taleb verslonden. Dit boek is het eerste deel van zijn vijfdelige Cicero-serie en staat bol van onnoemlijk veel inspirerende, ingewikkelde en inzichtgevende passages over de rol van toeval bij dagelijkse gebeurtenissen.
Graag neem ik je in dit artikel mee in een aantal boeiende gedachtes van deze filosofisch essayist, zakenman-handelaar en academisch onderzoeker. In die hoedanigheid heeft hij zijn leven gewijd aan problemen op het gebied van onzekerheid, waarschijnlijkheid en kennis.
Zo schetst deze onzekerheidsfilosoof dat er veel mensen zijn die persoonlijk succes aan eigen kwaliteiten en/of prestaties wijden, maar het boek attendeert ons erop dat we de factor toeval bij het behalen van bepaalde successen vaak (ten onrechte) niet meenemen in het succesverhaal.
Niet alleen bij persoonlijk gebeurtenissen zijn wij er fan van om in causale verbanden – X veroorzaakt Y – te denken, maar met dezelfde manier van denken proberen we ook andere, groteske of minder groteske gebeurtenissen in de wereld te verklaren.
Je ziet het bijvoorbeeld in de media als er een kop over de schommelende beursontwikkelingen verschijnt. Wanneer er een precaire gebeurtenis plaatsvindt, wordt er al snel gekopt dat die specifieke gebeurtenis de aandelenkoersen op z’n kop heeft gezet. Maar is het zo simpel om dergelijke schommelingen, waar een hele boel andere factoren óók een bepaalde invloed hebben, aan één oorzaak toe te schrijven? Neen, vaak ligt de werkelijkheid een tikkeltje complexer.
Ons brein vindt het heerlijk om in dergelijke oorzakelijke verbanden te denken, want op deze manier geeft het brein je de illusie dat je ‘grip’ op de situatie hebt en kan daardoor gebeurtenissen op een gesimplificeerde wijze verklaren. Taleb illustreert dit aan de hand van een voorbeeld over bankiers en concullega’s uit een vergelijkbaar beroepenveld. Bankiers, financieel economen of andere “experts” hebben immers altijd (achteraf) een verklaring voor de economische ontwikkelingen.
Hij schetst: “Een centrale bankier verlaagt de rente en er volgt economisch herstel, maar we weten niet of dat aan zijn maatregel ligt of dat hij het herstel misschien zelfs heeft vertraagd. We kunnen niet eens vaststellen of hij zo niet de economie heeft gedestabiliseerd door het risico op inflatie in de toekomst te vergroten. Hij kan altijd een theoretische verklaring te berde brengen, maar economie is een narratieve discipline en het is eenvoudig om achteraf verklaringen te bedenken.”
Wij mensen zijn scheutig met het geven en ontvangen van schouderklopjes voor de prestaties die zijn geleverd, echter hebben we geen oog voor de rol van geluk in hetgeen bereikt is. Zo complimenteren we een bankier voor de positieve effecten van het monetaire beleid dat is uitgevoerd, maar het bovenstaande voorbeeld maakt duidelijk dat het veel te simplistisch is om in een dergelijke oorzaak-gevolg relatie te denken.
Tenslotte, kunnen we het succes van mensen beoordelen aan de hand van prestaties en rijkdom? Soms, maar niet altijd. Taleb illustreert dat een groot deel van de zakenmensen met een prachtige staat van dienst geen haar beter heeft gepresteerd dan lukraak geworpen dartpijlen in een dartbord. Nog opmerkelijker is dat – vanwege een rare bias – zakenmensen met de minste capaciteiten soms het rijkst zijn. Ze hebben echter geen oog voor de rol van het geluk in wat ze hebben bereikt.
Ben je risicobewust, werk je hard en heb je discipline; dan heb je volgens Taleb een heel goede kans om een comfortabele levenstandaard te bereiken. Voor het overige is het toeval wat de klok slaat, of je nu enorme (en onbewuste) risico’s neemt of heel erg veel geluk hebt. Taleb zegt hierover: “Mild succes is te verklaren uit competentie en noeste arbeid. Wild succes is toe te schrijven aan variantie”.
Zelf sluit ik graag af met de persoonlijke overtuiging dat het bovenstaande vanuit menselijk oogpunt toevallig lijkt, maar dit alles een besturing van God is. In onze ogen is iets toevallig, maar ik geloof dat niets buiten God om gaat. Kortom: ‘toevallig’ is de manier waarop wij het zien, terwijl het geloof zegt: alle dingen zijn in Gods hand.